Nam Quốc Sơn Hà - 南國山河

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư,
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư.
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm,
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa 

Núi sông nước Nam thì vua Nam ở,
Cương giới đã ghi rành rành ở trong sách trời.
Cớ sao lũ giặc bạo ngược kia dám tới xâm phạm?
Chúng bay hãy chờ xem, thế nào cũng chuốc lấy bại vong.

Dịch thơ

Sông núi nước Nam, vua Nam ở,
Rành rành định phận tại sách trời.
Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm?
Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời.

Nguồn gốc và dị bản

Tương truyền, năm 1077, hơn 30 vạn quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược Đại Việt. Lý Thường Kiệt lập phòng tuyến tại sông Như Nguyệt (sông Cầu) để chặn địch. Quân của Quách Quỳ đánh đến sông Như Nguyệt thì bị chặn. Nhiều trận chiến ác liệt đã xảy ra tại đây nhưng quân Tống không sao vượt được phòng tuyến Như Nguyệt, đành đóng trại chờ viện binh. Đang đêm, Lý Thường Kiệt cho người vào đền thờ Trương Hống, Trương Hát, ở phía nam bờ sông, giả làm thần đọc vang bài thơ trên. Nhờ thế tinh thần binh sĩ lên rất cao. Lý Thường Kiệt liền cho quân vượt sông, tổ chức một trận quyết chiến đánh thẳng vào trại giặc. Phần vì bất ngờ, phần vì sĩ khí quân Việt đang lên, quân Tống chống đỡ yếu ớt, số bị chết, bị thương đã quá nửa. Lý Thường Kiệt liền cho người sang nghị hoà, mở đường cho quân Tống rút quân về nước, giành lại giang sơn, giữ vững bờ cõi Đại Việt. Một số nhận định xem bài thơ này là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của Việt Nam.

Bài thơ này được gắn với Lý Thường Kiệt và nằm trong truyền thuyết Trương Hống, Trương Hát, được văn bản hoá sớm nhất ở Việt điện u linh (Lý Tế Xuyên đời Trần), sau đó là nhiều sách sử khác như Đại Việt sử ký toàn thư, Việt sử tiêu án... Trong khi đó, sách Lĩnh Nam chích quái (Trần Thế Pháp đời Trần) lại gắn bài thơ với truyền thuyết về cuộc chiến chống quân Tống lần thứ nhất thời Tiền Lê của Lê Đại Hành, với nội dung như sau: 

南國山河南帝居， 
皇天已定在天書。 
如何北虜來侵掠， 
白刃翻成破竹餘

Nam quốc sơn hà Nam đế cư, 
Hoàng thiên dĩ định tại thiên thư, 
Như hà Bắc lỗ lai xâm lược, 
Bạch nhận phiên thành phá trúc dư.

Nguồn: thivien.net và nguồn khác.